Sinds november 2014 is in het Besluit omgevingsrecht (Bor) de regeling opgenomen die het toestaat om zonder een omgevingsvergunning bouwwerken te gebruiken voor huisvesting in het kader van mantelzorg. De voorwaarden waaronder dat mag, moeten afgeleid worden uit de manier waarop de begrippen ‘mantelzorg’ en ‘huisvesting in verband met mantelzorg’ in het besluit zijn gedefinieerd.

• •

  huisvesting in verband met mantelzorg: huisvesting in of bij een woning van één huishouden van maximaal twee personen, van wie ten minste één persoon mantelzorg verleent aan of ontvangt van een bewoner van de woning;

• •

  mantelzorg: intensieve zorg of ondersteuning, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, ten behoeve van zelfredzaamheid of participatie, rechtstreeks voortvloeiend uit een tussen personen bestaande sociale relatie, die de gebruikelijke hulp van huisgenoten voor elkaar overstijgt, en waarvan de behoefte met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur kan worden aangetoond;

Om gebruik te kunnen maken van de vergunningsvrije mogelijkheden van het Bor, moet er dus sprake zijn van een aantoonbare behoefte aan ‘intensieve zorg of ondersteuning’.

Naast deze regeling kennen veel bestemmingsplannen in onze gemeente de mogelijkheid van de ‘afhankelijke woonruimte’. Burgemeester en wethouders kunnen een omgevings-vergunning afgeven om bijgebouwen bij woningen als afhankelijke woonruimte voor mantelzorg te gebruiken. Ook hier geldt als voorwaarde dat de noodzaak van mantelzorg aangetoond moet worden.

De bestemmingsplannen dateren van vóór de vergunningsvrije regeling in het Bor en, omdat die regeling ruimer is, zijn de plannen op dit onderwerp veelal achterhaald.

In juli 2019 heeft de gemeenteraad de ‘Woonvisie 2020-2030’ vastgesteld. Daarin is een actiepunt opgenomen om onderzoek te doen naar de mogelijkheden van preventieve toestemming voor tijdelijke mantelzorgwoningen. Het doel is om te voorzien in de behoefte van het langer thuis wonen en de groeiende behoefte aan zorg gerelateerd wonen.

De gemeenteraad heeft in juni 2020 een motie aangenomen met een soortgelijke strekking. Deze regeling komt hier aan tegemoet.

Het moment waarop een aantoonbare behoefte aan mantelzorg ontstaat, loopt in de praktijk niet altijd gelijk met het punt waarop er een verhuisbehoefte is. Zo wordt bij-voorbeeld rond het tijdstip waarop mensen stoppen met werken en de kinderen het huis uit zijn, vaak gedacht aan kleiner en/of gelijkvloers wonen. Dat is een levensfase waarin er veel verhuisd wordt. Omdat de behoefte aan zorg of ondersteuning dan nog niet altijd de intensiteit heeft om te kunnen spreken van mantelzorg in de zin van het Bor, kan er nog geen beroep op die regeling worden gedaan. Als dat korte tijd later wél aan de orde is, zou er opnieuw verhuisd moeten worden. Hetzelfde geldt voor mensen, die – bijvoorbeeld vanwege ziekte – een reële verwachting hebben dat een zorgbehoefte zal ontstaan.

Vanuit het oogpunt van zelfredzaamheid is het belangrijk dat mensen zo lang mogelijk in de eigen woonomgeving kunnen blijven wonen. Het wonen in de nabijheid van iemand uit het eigen bestaande sociale netwerk, die zorg/ondersteuning kan verlenen, is in die situaties een van de best passende huisvestingsvormen. Met een verruiming van de mantel-zorgregeling willen we deze mensen de mogelijkheid bieden om vooruitlopend op de zorgbehoefte al gebruik te maken van de huisvestingsmogelijkheden. De verruiming zorgt voor een zachtere overgang naar de situatie waarin mantelzorg noodzakelijk wordt.

Uit volkshuisvestelijk oogpunt kan de verruiming, net als de mantelzorgregeling, bijdragen aan het creëren van een tijdelijke en daardoor flexibele toevoeging aan de woningvoorraad. Die kan over het algemeen snel en betrekkelijk goedkoop gerealiseerd worden.

En hoewel de zorgverlening het leidende argument is, kan een makkelijkere woningoverdracht van ouders op kinderen, een welkom neveneffect zijn.

Procedure

Het doel van deze beleidsregel is om de reikwijdte van de landelijke, vergunningsvrije regeling van het Bor te verruimen. Het ligt niet binnen de bevoegdheden van de gemeente om aan die regeling vergunningsvrije gebruiksmogelijkheden toe te voegen. De gewenste aanvulling moeten we daarom realiseren door het verlenen van vergunning. Het college kan voor ten hoogste tien jaar tijdelijke omgevingsvergunningen afgeven voor gebruik dat afwijkt van het bestemmingsplan (artikel 4, onderdeel 11 van Bijlage II van het Bor).

We nemen aan dat de termijn van tien jaar lang genoeg is om de periode naar de ver-gunningsvrije mantelzorg te overbruggen.

Vergunningverlening biedt ook de mogelijkheid om maatwerk te leveren. In de afweging kunnen de specifieke omstandigheden van de aanvrager meegenomen worden.

Verder is de vergunning persoonsgebonden en kan die dus niet aan anderen worden overgedragen.

Reikwijdte

De aanvulling op de vergunningsvrije mogelijkheden zit in de reikwijdte van de regeling. We lopen vooruit op de situatie waarin de behoefte aan zorg of ondersteuning de zwaarte bereikt, die het Bor in de definitie van mantelzorg bedoelt. We passen de verruiming toe in de volgende gevallen:

• 1.

  De aanvrager heeft de AOW-gerechtigde leeftijd bereikt. Dit criterium is objectief te bepalen en sluit aan bij de motivatie die we in de inleiding hebben gegeven voor de verruiming.

• 2.

  De aanvrager heeft de AOW-gerechtigde leeftijd nog niet bereikt, maar er is een reële verwachting dat binnen tien jaar een zorgbehoefte gaat ontstaan. Het is aan de aanvrager om in zijn aanvraag aannemelijk te maken dat die verwachting ge-rechtvaardigd is.

Voor het overige sluiten we zo veel mogelijk aan bij de voorwaarden van de landelijke regeling om het verschil tussen beide regiems minimaal en daardoor de overgang van de ene naar de andere zo soepel mogelijk te houden.

Bouwen

Net als bij de mantelzorgregeling ziet deze beleidsregel alleen op een verruiming van de gebruiksmogelijkheden. Het uitgangspunt is dan ook dat het gebruik plaats moet vinden binnen de bestaande bouwmogelijkheden; er mag voor dit doel niet méér gebouwd worden dan volgens de regels van het bestemmingsplan en de vergunningsvrije mogelijkheden van het Bor al kan.

Maar, net zoals de vergunningsvrije mantelzorgregeling dat doet (artikel 7, 2e lid van bij-lage II van het Bor), maken we daar een uitzondering op voor de plaatsing van een bijbe-horend bouwwerk dat aan de volgende eisen voldoet:

• 1.

  het is in zijn geheel of in delen verplaatsbaar,

• 2.

  de oppervlakte is niet groter dan 100 m2, en

• 3.

  het is gesitueerd buiten de bebouwde kom.

In tegensteling tot de landelijke regeling kan deze optie niet vergunningsvrij geboden worden. Het Bor koppelt die mogelijkheid immers direct aan de zwaardere mantelzorg-behoefte, die in deze regeling nog ontbreekt.

Wie gebruik wil maken van deze optie moet dat in de vergunningaanvraag voor de ver-ruimde mantelzorg meenemen.

Voor de eenduidigheid en om problemen in de overgang te voorkomen, leggen we verder geen beperkingen op zoals oppervlakte of bouwlagen die gebruikt mogen worden of een maximale afstand tot hoofdgebouw. Die zijn er ook in de landelijke regeling niet.

De tijdelijke woonruimte moet wel voldoen aan de (minimale) eisen die het Bouwbesluit aan een dergelijk gebruik stelt. Deze voorwaarde moet een minimaal niveau van woon-genot/-comfort, veiligheid e.d. garanderen.

Relatie zorgvrager – zorgverlener

Ook voor wat betreft de vereiste relatie tussen de zorgvrager en –verlener sluiten we aan bij de landelijke regeling, die uitgaat van een ‘bestaande sociale relatie’.

Het geeft duidelijk aan dat er een relatie moet zijn en dat die een sociale invalshoek moet hebben. Deze keuze geeft het beste de intentie weer van wat de voorwaarde beoogt.

Overige voorwaarden

Terwijl daar bij vergunningsvrije mantelzorgwoningen geen ruimte voor is, moet er bij vergunningverlening altijd een afweging van relevante belangen plaatsvinden. Hoewel we er naar streven om de aanvullende regels zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de lan-delijke regeling, zal dat in de praktijk dus niet altijd helemaal mogelijk zijn.